ΙΡΕΣΕ. ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 2025
Η ρητορική, η δημοκρατία και η ενεργός πολιτειότητα αποτελούν αλληλένδετες έννοιες, διαχρονικά, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ο Αριστοτέλης όρισε τη ρητορική ως «την ικανότητα να εντοπίζει κανείς σε κάθε περίπτωση όλα τα διαθέσιμα μέσα πειθούς», αναδεικνύοντας τον κεντρικό ρόλο της τέχνης του λόγου στη δημόσια ζωή. Στην κλασική δημοκρατία της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ., η δύναμη του προφορικού λόγου ήταν θεμελιώδης για τη λειτουργία των θεσμών: σε μια κοινωνία άμεσης δημοκρατίας, οι πολίτες αγόρευαν στην Εκκλησία του Δήμου και στα λαϊκά δικαστήρια, επηρεάζοντας συλλογικές αποφάσεις μέσω επιχειρημάτων και πειθούς. Δεν είναι τυχαίο ότι στον αθηναϊκό «χρυσό αιώνα» η ρητορική εκπαίδευση καλλιεργήθηκε συστηματικά από σοφιστές και φιλοσόφους, ενώ περίφημοι ρήτορες, όπως ο Περικλής και αργότερα ο Δημοσθένης, αξιοποίησαν τον λόγο για να αναδείξουν δημοκρατικές αξίες. Οι μαρτυρίες δείχνουν ότι οι δημόσιες αντιπαραθέσεις συχνά βασίζονταν περισσότερο στη δύναμη του λόγου παρά στα πραγματολογικά στοιχεία, καθιστώντας την καλή ρητορική ικανότητα απαραίτητο εφόδιο κάθε ενεργού πολίτη της εποχής.
Στη σύγχρονη κοινωνία, οι μορφές της δημοκρατίας έχουν εξελιχθεί, αλλά η σημασία της ρητορικής παραμένει εξίσου κρίσιμη. Ο δημόσιος λόγος –από τις κοινοβουλευτικές αγορεύσεις και τις πολιτικές ομιλίες μέχρι τις καμπάνιες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης– διαμορφώνει την κοινή γνώμη και επηρεάζει τις δημοκρατικές διαδικασίες. Η ενεργός πολιτειότητα προϋποθέτει την ικανότητα των πολιτών να εκφράζονται, να επιχειρηματολογούν και να συμμετέχουν σε διάλογο για τα κοινά. Όπως υπογραμμίζει η σύγχρονη σχετική βιβλιογραφία, η επικοινωνία βρίσκεται στο επίκεντρο της ανθρώπινης κοινωνίας: οι λέξεις και οι ιδέες μας “δημιουργούν τον κόσμο γύρω μας” και η ενεργή εμπλοκή μέσω διαλόγου είναι αυτή που μας επιτρέπει να οικοδομούμε συνδεδεμένες, δημοκρατικές κοινότητες. Με άλλα λόγια, η ίδια η δημοκρατική κουλτούρα συνδέεται άρρηκτα με τις ρητορικές πρακτικές: η δημόσια επιχειρηματολογία, ο πειστικός λόγος και ο κριτικός διάλογος αποτελούν εργαλεία με τα οποία ο πολίτης πραγματώνει τον ρόλο του.
Δεν είναι τυχαίο ότι διεθνείς εκπαιδευτικές πολιτικές δίνουν έμφαση στην καλλιέργεια των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, της ρητορικής και της κριτικής σκέψης από νεαρή ηλικία, ώστε οι νέοι να καταστούν ικανοί να συμμετέχουν ενεργά στα δημοκρατικά δρώμενα της κοινότητας. Παραδείγματα από διαφορετικά κράτη και συστήματα παιδείας –από προγράμματα διδασκαλίας debate και ρητορικής σε σχολεία, μέχρι δράσεις ευαισθητοποίησης πολιτών στα δικαιώματα και τη συμμετοχή– επιβεβαιώνουν την οικουμενική αξία της ρητορικής ως πυρήνα της δημοκρατικής αγωγής και πράξης.
Με βάση τα παραπάνω, ο προτεινόμενος τόμος επιδιώκει να συγκεντρώσει μελέτες και άρθρα που διερευνούν ποικιλότροπα τη σύνδεση της ρητορικής με τη δημοκρατία και την ενεργό πολιτειότητα. Ενδεικτικοί θεματικοί άξονες για υποβολή άρθρων περιλαμβάνουν: